Çölyak Hastalığında Nasıl Beslenilir?
Çölyak hastalığı (gluten enteropatisi, çölyak sprue) genetik olarak yatkın kişilerde buğday, arpa ve çavdar içeren besinler tüketildikten sonra gluten proteinine karşı intölerans gösterilmesi sonucu ortaya çıkan kronik ve inflamatuvar bir bağırsak hastalığıdır.
Çölyak hastalığında glutene karşı kalıcı bir intolerans söz konusudur. Bu durumda ince bağırsakta hasar oluşarak besinlerin emilimi bozulmaktadır.
Geçmişte çölyak, yalnızca çocukluk çağında ortaya çıkan bir hastalık olarak bilinirken günümüzde her yaşta ortaya çıkabilen bir hastalık olduğu görülmüştür. Hastalığın yetişkinlerdeki oluşum şekline ‘sprue’ adı verilmektedir. Son zamanlarda hastalığın görülme sıklığının arttığı bilinmektedir. Çölyak hastalığının prevalansı yaklaşık %1 seviyesindedir.
Çölyak Hastalığı Nedenleri Nelerdir?
Genetik yatkınlık,
Çevresel faktörler,
Bağışıklık sistemi olarak sıralanabilir.
Çölyak Hastalığı Diyet ile İlgili Nedenleri Nelerdir?
Bebeğin anne sütü ile beslememesi,
Yetersiz beslenme,
Beslenmede kullanılan mamanın türü,
Günlük tüketilen toplam gluten miktarı,
Sık ve uzun süreli antibiyotik kullanımı, diyet ile ilgili nedenler olarak sıralanabilir.
Çölyak Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
Çölyak hastalığı yıllarca belirti vermeden ilerleyebilmektedir. Hastalığın belirtileri kişiye göre değişmekle birlikte genel belirtiler şu şekilde sıralanabilir:
Uzun süren ishal, kötü kokulu dışkı, steatore/yağlı dışkı,
Tekrarlayıcı karın ağrısı,
İştahsızlık, karında şişlik,
Kilo kaybı, kilo alamama, ergenlikte gecikme, kusma, osteoporoz ve kansızlıktır.
Çölyak Hastalığı Tanısı Nasıl Konulur?
Hastadan bazı özel kan tahlillerine ilaveten endoskopi ile alınan ince bağırsak biyopsisi ile tanı konulmaktadır.
Çölyak Tedavisi = Glutensiz Diyet
Glutensiz Diyet Nedir?
Buğday, çavdar, arpa ve yulaf içeren tüm besinleri tüketmemek anlamına gelmektedir.
Tüm yaşam boyu devam etmesi gereken glutensiz diyet çölyak hastalığı için etkin olan tek tedavidir. Yapılan araştırmalarda glutensiz diyet sonrası semptomlar düzelmeye başladığı, hastaların yaşam kalitesinin arttığı gözlemlenmiştir. Çocuklarda ince bağırsakta düzelme ortalama olarak 6 ayda yetişkinlerde ise 1-2 sene içerisinde gerçekleşir.
Ülkemizde Türk Gıda Kodeksi Glutensiz Gıdalar Tebliği’ne göre paketli bir üründeki gluten seviyesinin 20 mg/kg’ ı aşmaması koşulu ile glutensiz ibaresi kullanılabilmektedir.
Diyete başlangıçta besin depoları ve yetersizlikleri düzeltmek gereklidir. Bu sebeple diyet yüksek protein, vitamin ve minerallerle desteklenmelidir. Çölyak hastalığında besinlerin emilimi etkilendiği için anemi ile sıklıkla karşılaşılır. Aneminin çeşidine göre, demir, folat ve B12 vitamini tedavi edilmelidir. Osteoporoz ve osteomalasinin düzeltilmesi/önlenmesi için D vitamini ve kalsiyum takviyesi gerekli olabilmektedir. Yağlı dışkıya bağlı artan kayıplar sebebi ile vitamin A ve E depolarının arttırılması gerekebilir.
Çölyak Diyeti ile İzin Verilen Besinler
Pirinç, mısır, karabuğday, kinoa, teff ve millet,
Kuru baklagiller, meyveler ve sebzeler,
Kuruyemişler (unla kavurma işlemi yapılmamış olması gerekir),
Bitkisel yağlar,
Süt ve türevleri,
Tereyağı,
Yumurta,
Et, tavuk ve balık,
Bal, zeytin ve ev reçeli.
Çölyak Diyeti Uygularken Tüketilmemesi Gereken Besinler
Buğday ve çeşitleri (siyez, horosan buğdayı vb.), yulaf, arpa, çavdar, kuskus, bulgur, irmik, makarna, şehriye, simit, kraker, malt,
Yasaklı tahıl çeşitleri kullanılarak yapılan her türlü tatlı, hamur işi,
Arpa ve malt içeren bütün içecekler.
Yulaf ile ilgili olarak yapılan son çalışmalar 50-60 g/gün yulafın tolere edilebildiğini göstermiştir. Yine de birçok yulaf ürünü buğday ya da diğer tahıllar ile temas etmiş olabileceğinden yulafın diyette kullanılması risk teşkil etmektedir.
Glutensiz Çölyak Diyeti Uygulanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Paketli ürünler tüketilmeden önce ürün etiketi dikkatle incelenmelidir. Paketlerin üzerinde glutensiz ibaresinin yer alması gerekmektedir.
Hazır yemekler ve açıkta bulunan yiyecek/içeceklerin tüketiminden kaçınılmalıdır.
Hazır çorbalar, mayonez, patates cipsi, soslu kuruyemişler, sirke, ketçap, soya sosu gibi ürünlerin içerisinde gluten bulunabilmektedir. Bu sebeple bu ve benzeri ürünler tüketilmeden önce besinlerin etiketine mutlaka bakılması gerekir.
Gluten, yalnızca besinlerde bulunmayıp ilaç, ruj, diş macunu, temizlik malzemeleri, oyun hamuru gibi ürünlerde de bulunabileceği bilinmelidir.
Glutensiz diyete birçok kez başlanıp bırakılması diyete yanıta dirence sebep olmaktadır. Glutensiz diyete sıkı sıkıya uymak bu riski azaltmak açısından oldukça gereklidir.
Diyete uyum için düzenli destek ve düzenli eğitimin diyetisyenler tarafından sağlanması önemlidir.
